به گزارش ثریا - رضا لطفی با اشاره به اهم اقداماتی که برای ارتقای فرهنگ پژوهش و فناوری در دانشگاه فردوسی مشهد انجام شده است، اظهار کرد: در معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی تلاش کردیم بر روی چند کلیدواژه وقت بیشتری بگذاریم و تأمل کنیم، البته هنوز در مسیر هستیم و به هیچ عنوان نمی‌توان گفت به نتیجه رسیده‌ایم.

وی ادامه داد: یکی از آن کلیدواژه‌ها علم نافع است، چنانکه در تعقیبات نماز عصر می‌گوییم "خدایا به تو پناه می‌برم از دانشی که سود نمی‌دهد". پناه بردن به خدا از علم غیرنافع، خطرناکی این نوع علم را نشان می‌دهد، اما در عمل به نظر می‌رسد نافع بودن علم خیلی در کشورمان مد نظر نبوده است.  تعریف علم نافع بسیار اهمیت دارد. علم نافع نه به این معنا که فقط علوم کاربردی مد نظر است و علوم محض نافع نیستند، بلکه باید به تعریف علم نافع به عنوان یک مسئله اندیشیده و چیستی آن بررسی شود.

معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی بیان کرد: به نظر می‌رسد اولویت دانشگاه در حوزه پژوهش و فناوری در گذشته، دستاوردمحوری بوده است، به این معنی که عضو هیات علمی با دستاوردهایش سنجیده می‌شد و ارزشمندی او به میزان مقالاتش و یا تعداد اختراعاتش بستگی داشت؛ در حالیکه هدف اصلی و اول دانشگاه دستاورد نیست، بلکه تربیت انسان ارزش‌آفرین است. چنانکه از امام خمینی (ره) نقل قول شده «دانشگاه، کارخانه آدم سازی است». بنابراین خروجی دانشگاه باید «انسان» باشد. البته این بدین معنا نیست که مقاله اهمیت ندارد، بلکه مقاله به عنوان خروجی یک کار پژوهشی ارزشمند است، اما باید دانست که فلسفه و علت آن کار پژوهشی چیست و چه هدفی را دنبال می‌کند و چه مسئله‌ای را می‌خواهد حل کند.      

اصلاح ریل‌گذاری برای تربیت انسان ارزش‌آفرین

لطفی با بیان اینکه به دنبال تغییر رویکرد هستیم، عنوان کرد: در این راستا اصلاح ریل‌گذاری از دستاوردمحوری به تربیت انسان ارزش‌آفرین بر روی میز حوزه پژوهش و فناوری دانشگاه قرار دارد و کارهایی را در این زمینه شروع کرده‌ایم؛ از جمله تمرکز بر روی کلیدواژه «مسئله‌های ارزشمند» که غربی‌ها چند سال اخیر را بر روی آن بحث و کار می‌کنند. ما نیز باید یه سمت تلاش برای حل مسئله‌هایی که ارزش حل کردن دارند، حرکت کنیم.

وی افزود: در حوزه پژوهش و فناوری سعی می‌کنیم به مسئله‌محوری که در تأکیدات مقام معظم رهبری نیز وجود دارد، به طور جدی فکر کنیم، چنانکه در مضمون سخنان رهبری آمده، باید به سمتی برویم که هیچ پایان‌نامه‌ای انجام نشود، مگر اینکه یک سفارش‌دهنده از صنعت یا جامعه برای آن وجود داشته باشد.

سرپرست پارک علم و فناوری دانشگاه فردوسی با اشاره به پژوهش‌های با اهمیتی که ممکن است در حال حاضر مشتری در صنعت نداشته باشند، گفت: در کشورهای غربی و از جمله امریکا National Science Foundation (NSF) به معنی بنیاد ملی علوم وجود دارد که حمایت مالی چنین پژوهش‌هایی را عهده‌دار می‌شوند. البته در کشورمان صندوق حمایت از پژوهشگران (INSF) وجود دارد، اما تا جایی که اطلاع داریم هنوز دستاوردهای قابل تصور برای پژوهش‌ها ملاک اصلی تصویب آنهاست. در همین راستا در تلاش هستیم در دانشگاه فردوسی مشهد نیز چنین بنیادی را راه‌اندازی کنیم و به سمتی برویم که پایان‌نامه‌ها حمایت مالی‌شان را یا از صنعت و جامعه یا از این بنیاد دریافت کنند.

وی اضافه کرد: این کلیدواژه‌ها در مسیر اصلاح ریل‌گذاری‌ها در حوزه پژوهش دانشگاه تعریف و تبیین می‌شوند و مثال ساده آن اصلاح عنوان معاونت پژوهشی به معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه بوده است. این معاونت شامل پنج مدیریت پژوهشی، مدیریت ارتباط با صنعت و جامعه، مدیریت شبکه آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها، مدیریت مرکز نشر، علم‌سنجی و کتابخانه‌ مرکزی و مدیریت نوآوری است. نوآوری قبلاً در سطح یک گروه فعالیت می‌کرد و اکنون به عنوان یک مدیریت تعریف شده و از جمله تغییرات ساختاری مهم در حوزه پژوهش و فناوری دانشگاه است.

لطفی ضمن تشریح تغییر ریل‌گذاری در هر یک از مدیریت‌ها، بیان کرد: مدیریت پژوهشی عهده دار حمایت و پایش وضعیت پژوهشی دانشگاه است، اما صرفاً از روی تعداد مقالات سنجش نمی‌کنیم، بلکه سعی‌ داریم مسئله‌محوری در مدیریت پژوهشی را جدی کنیم، به این معنا که وقتی فردی می‌خواهد پژوهشی را آغاز کند، قبل از استخراج مقاله، باید پاسخ دهد که این مسئله چقدر ارزشمند است و به درد چه کسی می‌خورد؟ حتی اگر قرار است مسئله ۱۰ یا ۲۰ سال آینده را حل کند، باید مسئله‌محوری را به عنوان یک اصل بپذیرد.

وی با اشاره به شرح وظایف مدیریت ارتباط با صنعت گفت: این مدیریت دارای دو گروه‌های توسعه بازار و انتقال فناوری (پروژه‌یابی) و مدیریت پروژه‌های برون‌دانشگاهی (کنترل پروژه) و همچنین اداره مهارت‌افزایی و توسعه کارآموزی است. پروژه‌یابی به این معنا که دانشگاه به سراغ صنعت و جامعه برود و منتظر نمانیم که فقط صنعت به دنبال ما بیاید. در کنترل پروژه، پایش دقیق اتفاقات در پژوه‌های محوله از سوی صنعت به اعضای هیات علمی بسیار اهمیت دارد تا بتوان نتایج راضی‌کننده‌ای برای صنعت داشته باشد و لازمه آن نظارت دانشگاه بر چگونگی قرارداد و روند اتمام آن است.

معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی در خصوص فعالیت‌های اداره مهارت‌افزایی و توسعه کارآموزی، اظهار کرد: کارآموزی به صورت سنتی بدین شکل بود که دانشجویان دو ماه تابستان دوره‌های کارآموزی یا کارورزی را می‌گذراندند، اما چندین سال است در گروه کامپیوتر دانشکده مهندسی شیوه‌ای دیگری را اجرا کرده‌ایم که بر اساس آن، در صورت رضایت دانشجو و کارفرما دوره کاراموزی می‌تواند تا دو نیمسال دیگر تمدید شود.

اجرای دوره یکساله کارآموزی برای آشنایی دانشجویان با صنعت

لطفی با اشاره به مزیت این روش عنوان کرد: در این دوره یکساله کارآموز و دانشجوی ما تا حد بسیار زیادی با صنعت آشنا می‌شود و از طرف دیگر صنعت نیز ممکن است فرد مورد نیاز خودش را شناسایی کند، زیرا یکی از مهم‌ترین مشکلات کنونی صنعت این است که نیروی انسانی کارآمد در صنعت به راحتی پیدا نمی‌شود و کمبود نیروی انسانی مسئله‌ای بسیار جدی است. بنابراین کارآموزی یکساله دانشجویان به صنعت نیز کمک می‌کند، ضمن اینکه دانشگاه هم تمهیدات آموزشی این موضوع را مد نظر داشته است.

وی با اشاره به فعالیت‌های مدیریت شبکه آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها افزود: این مدیریت با ابتکار معاون پژوهشی سابق دانشگاه و با هدف مدیریت متمرکز شبکه آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها برای اطلاع از وضعیت حدود ۳۶۰ آزمایشگاه و کارگاه دانشگاه فردوسی راه‌اندازی شد. شناسایی و تعمیر دستگاه‌های معیوب، شناسایی و خرید دستگاه‌های جدید مورد نیاز و همچنین شناسایی توان آزمایشگاه‌هایی که می‌توانند به بیرون از دانشگاه خدمات ارائه دهند از جمله اهداف این مدیریت است.

معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی همچنین با اشاره به فعالیت‌های مدیریت نشر، علم‌سنجی و کتابخانه مرکزی بیان کرد: مهم‌ترین فعالیت این مدیریت در حوزه نشر که بسیار جدی پیگیری می‌شود، این است که تعداد بیشتری از نشریات دانشگاه نمایه بین‌المللی بگیرند تا اعتبار نشریات بالاتر برود و در این زمینه تلاش‌های خوبی صورت گرفته است.

لطفی در ادامه با اشاره به وظایف مدیریت نوآوری، اضافه کرد: نوآوری (innovation) یک فرهنگ و طرز فکر است که جا انداختن آن در دانشگاه کار سختی است. بنابراین شروع به تولید محتوا کردیم و در حوزه‌هایی نظیر بررسی تعریف و معنای نوآوری، بررسی نوع نگاه و تأکید غرب به این مفهوم در سال‌های اخیر و همچنین نگاه و تأکید اسلام به نوآوری کارهایی را انجام دادیم؛ اینکه در اسلام نوآوری به چه معناست و مسئله ارزشمند چیست؟ مسئله ارزشمند از نظراسلام و از نظر غرب، لزوماً یک مفهوم نیست و در جاهایی تفاوت وجود دارد.

معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد همچنین به راه‌اندازی مراکز نوآوری در این دانشگاه اشاره کرد و گفت: یک مرکز نوآوری کوچک با چند نفر از دانشجویان کارشناسی راه انداختیم و این دانشجویان توانستند در این مرکز چند دستگاه‌ آزمایشگاهی که ایراد داشته‌ را تعمیر کنند. بدین ترتیب تعداد ۸ یا ۹ نفر از دانشجویان سال اول، دوم و بالاتر از دوره کارشناسی با همراهی یک سرپرست باتجربه صنعتی در این مرکز تلاش می‌کنند و دومین دستگاهی که تعمیر کردند، قیمتی حدود ۳۰۰ میلیون تومان دارد که به چرخه آزمایشگاه‌های دانشگاه بازگشت. این موضوع می‌تواند بسیار برای دانشجویان کارشناسی اعتماد به نفس ایجاد کند. مراکز نوآوری متعددی در دانشگاه ایجاد شده، در مواردی از خارج دانشگاه تقاضا برای انعقاد تفاهم‌نامه در این زمینه وجود دارد، بدین معنی که کسانی که مسئله دارند، مسئله را می‌آورند و درخواست می‌کنند که تعدادی از دانشجویان بر روی آن کار کنند.

وی ادامه داد: بدین ترتیب خروجی مراکز نوآوری تعدادی از دانشجویان هستند که پس از دو سال تلاش، هسته‌ای‌ اولیه برای ایجاد شرکت تشکیل داده‌اند و به مراکز رشد پارک علم و فناوری می‌آیند. هدف اصلی پارک دانشگاه، ایجاد الگو، انگیزه و امید در دانشجویان است، زیرا مهم‌ترین مشکل ما در حال حاضر در دانشگاه فردوسی مشهد و دیگر دانشگاه‌ها این است که دانشجوی ما انگیزه و امید کافی ندارد؛ هنگامی که انگیزه نباشد، تلاشی صورت نمی‌گیرد و بدون تلاش، دانشجو باسواد بار نمی‌آید و قطعاً آینده‌ای نخواهد داشت و چرخه‌ای معیوب شکل خواهد گرفت.

ساخت و ارائه الگو؛ هدف اول پارک دانشگاه

سرپرست پارک علم و فناوری دانشگاه فردوسی هدف اصلی این پارک را ایجاد الگوی ارزش‌آفرینی دانش‌محور برای دانشجویان دانست و اظهار کرد: تلاش می کنیم فضایی ایجاد کنیم که شرکت‌های مستقر در پارک بتوانند داستان‌های موفقیت (Success Stories) بهتر و بیشتری در تبدیل دانش به ثروت درست کنند.

لطفی هدف دوم پارک علم و فناوری دانشگاه را حرکت به سمت دانشگاه نسل چهارم عنوان کرد و افزود: طبق برخی تعاریف، دانشگاه‌های نسل اول فقط آموزشی بودند، در نسل دوم ماموریت دانشگاه‌ها، آموزش و پژوهش بوده است، در نسل سوم به ماموریت دانشگاه‌ها کارآفرینی و ارزش‌آفرینی هم اضافه شد و در نسل چهارم دانشگاه‌ها باید در تولید اقتصادی دانش‌بنیان هم نقش ایفا کنند؛ بدین معنا که دانشگاه‌ها باید بخشی از درآمدشان را از شرکت‌های خودشان کسب کنند و این اتفاق مهم از طریق پارک دانشگاه قابل انجام خواهد بود.     

وی با اشاره به آینده ارزشمند سهیم شدن دانشگاه در سهام شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک، ادامه داد: این شراکت هم برای شرکت‌ها نفع دارد و هم به تدریج دانشگاه‌ها را از وابستگی به بودجه دولتی می‌رهاند.

وی همچنین برنامه‌ریزی برای صادرات فناوری را سومین هدف پارک علم و فناوری دانشگاه دانست و اظهار امیدواری کرد که در یکی دو سال آینده اولین نتایج این تلاش‌ها ظاهر شود.   

جامعه تأثیرگذاری دانشگاه را به معنای واقعی لمس نکرده است

معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی در پاسخ به این پرسش که تا چه میزان در تعریف مسئله ارزشمند موفق عمل کرده‌ایم، گفت: مهم‌ترین چالش پیش رو در تعریف مسئله ارزشمند، طرز فکر و فرهنگ پژوهشگران ما است. به نظرم ما به استفاده از پول نفت عادت کرده ایم. همکاران بسیار توانمندی در دانشگاه داریم، اما پیش‌فرض ذهنی‌ بسیاری از پژوهشگران این است که باید با پول نفت و برای استخراج مقاله پژوهش کنند. بنابراین هم ورودی و هم خروجی باید تغییر کند؛ یعنی پژوهشگر و استاد دانشگاه باید از کسی که مسئله دارد، پول برای پژوهش دریافت کند. در این صورت خروجی اول کار حل مسئله است و البته مقاله هم از آن استخراج می‌شود.  

لطفی در پاسخ به این پرسش که جامعه به چه میزان آمادگی استفاده از ظرفیت دانشگاه را دارد، بیان کرد: باید کار را شروع کرد و در این مسیر گام برداشت، زیرا جامعه تأثیرگذاری دانشگاه را به معنای واقعی لمس نکرده است. اگر از مردم پرسشی با این مضمون که دانشگاه فردوسی چه کاری در حوزه پژوهش و فناوری برای مردم مشهد انجام می‌دهد، بپرسید، درصد زیادی از آنان اظهار بی‌اطلاعی خواهند کرد. بنابراین این بی‌اطلاعی جامعه از اقدامات دانشگاه، ناشی از کم‌کاری دانشگاه در توجه به علم نافع و همچنین عدم اطلاع‌رسانی دستاوردهای دانشگاه است.

وی با اشاره به هدف قرار دادن استخراج مقاله از کار پژوهشی در پیش‌فرض ذهنی همکاران دانشگاه، خاطرنشان کرد: یکی از چالش‌های جدی در آموزش عالی، آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات علمی است. باید دانست اصلاح مسیر کار سختی است، خصوصا در جایی که ما به نفت و پول دولتی وابسته شده‌ایم.

معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی ضمن مقایسه کشورمان با دیگر کشورهایی که تحریم شده‌اند و پیشرو بودن ایران، افزود: هنگامی که ما مسئله سخت و آزاردهنده تحریم را پذیرفتیم و باور کردیم با وجود آن هم می‌توان زندگی کرد، تلاش برای روی پای خودمان ایستادن با وجود تحریم‌ها را شروع کردیم و شدیم مصداق ضرب‌المثل "عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد". اگرچه تحریم آسیب‌هایی جدی داشته، اما در این حوزه موجب افزایش خودباوری‌مان شده است.

لطفی با اشاره به فرآیندهای موجود در پارک علم و فناوری دانشگاه، اضافه کرد: در آغاز برای صحبت با دانشجویان از داستان‌های موفقیت شرکت‌های داخلی نقل می‌کنیم، بلافاصله پس از آن این پرسش مطرح می‌شود که آیا ما نیز می‌توانیم داستان‌های موفقیت بهتری بسازیم یا نمی‌توانیم؟ نقل قول زیبایی از هنری فورد شده است که "اگر فکر می‌کنید، می‌توانید و اگر فکر می‌کنید نمی‌توانید، حق با شماست". خداوند متعال در این زمینه در آیه ۳۹ سوره نجم می‌فرماید «وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعی‌» بدین معنا که انسان، جز نتیجه تلاشش را نخواهد داشت و در آیه ۴۰ این سوره نیز آمده «وَأَنَّ سَعْیَهُ سَوْفَ یُرَی»ٰ و نتیجه سعی و تلاشش را حتماً خواهد دید. بدین ترتیب در گام اول، «داستان موفقیت» و در گام دوم «ما می‌توانیم» قرار دارد.

سرپرست پارک علم و فناوری دانشگاه فردوسی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین کارهایی که امام خمینی (ره) سعی می‌کردند انجام دهند، ایجاد باور «ما می‌توانیم» بود، زیرا کافی است به جوانی بگویی نمی‌توانی، قطعاً نمی‌تواند، اما اگر باور کند می‌تواند، تلاش را شروع می‌کند و مهم این است که تلاش شروع شود.  

لطفی با بیان اینکه "چگونه می‌توانیم" گام سوم است، افزود: صرف باور به اینکه «ما می‌توانیم» لازم است، اما کافی نیست. در تولید محتوای این قسمت نیز کارهایی صورت گرفته است؛ به عنوان مثال انتخاب مسئله ارزشمند، فرآیند تبدیل مسئله به راهکار، خستگی‌ناپذیری و پشتکار بسیار مهم است. تشکیل تیم و روحیه کار گروهی هم بسیار اهمیت دارد. ضمن اینکه در موفقیت یک شرکت مهم‌تر از ایده ارائه شده، تیم و مسئله است، زیرا طی زمان ممکن است ایده تغییر کند، اما ارزشمندی مسئله مهم است. این مسیری است که دانشجویان علاقمند به کارآفرینی باید طی کنند و البته باید بدانند که پتانسیل‌های بسیار خوبی هم وجود دارد.   

اصلاح آیین‌نامه ترفیع؛ اعلام اعتماد به همکاران

وی با اشاره به تصویب آیین‌نامه جدید ترفیع گفت: آیین‌نامه قبلی که بر اساس آن سالانه به همکاران ترفیع داده می‌شد، بسیار سختگیرانه بود و بسیاری از همکاران جوان را دچار استرس‌های جدی می‌کرد، زیرا اساتید را عمدتا با امتیازات مقالات منتشرشده می‌سنجید. بدین ترتیب در بسیاری از مواقع پژوهشگر میان حل مسئله واقعی و ارزشمند که فرآیندی طولانی است و نوشتن مقاله، به ناچار دومی را با هدف دریافت ترفیع سالیانه انتخاب می‌کرد. در این راستا اصلاح آیین‌نامه ترفیع را با پیگیری‌های مجدانه همکاری و تعامل نزدیک با معاونت آموزشی دانشگاه و با هدف نگاه همه‌جانبه به فعالیت‌های ارزشمند یک عضو هیات علمی انجام دادیم و البته با مقاومت بسیاری نیز مواجه شدیم اما نهایتا در هیات امنا تصویب شد.  

معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی ادامه داد: در برابر نظری که به صراحت معتقد به اعمال فشار از بالا برای وادار کردن اعضای هیات علمی به تولید دستاوردهای پژوهشی است، ما معتقدیم که همکاران ما انسان‌های بسیار ارزشمندی هستند و تنها کافی است که ارزشمندی‌شان را به آنان یادآوری کنیم. این تغییر رویکرد در اصلاح آیین‌نامه ترفیع با این هدف صورت گرفته که همکاران عضو هیات علمی نه تنها از بعد پژوهش که از ابعاد مختلف دیده شوند و ترفیع گیرند. بدین ترتیب با اصلاح آیین‌نامه ترفیع و اعلام اعتماد خودمان به همکاران، تلاش کرده‌ایم اندکی در بهتر شدن شرایط فعالیت علمی آنان نقش داشته باشیم.

منبع : دانشگاه فردوسی مشهد